آثار حقوقی اجرتالمسمی و اجرت المثل در اجاره
سایت حقوقی دادآور
احمدرضا اسعدی نژاد/ وکیل دادگستری
روابط استیجاری یکی از دعاوی شایع در دادگستری را به خود اختصاص داده است. یکی از این دعاوی، مطالبه اجاره بها و اجرت المثل استفاده از مورد اجاره است.
اجاره بر اساس تعریف ماده 466 قانون مدنی، عقدي است که به موجب آن، مستأجر، مالک منافع عين مستأجره ميشود؛ اجارهدهنده را موجر و اجارهکننده را مستأجر و مورد اجاره را عين مستأجره گويند.
اجرتالمسمی نیز به مبلغی گفته میشود که طرفین عقد اجاره معمولا در اجارهنامه بر آن توافق میکنند. اما اجرتالمثل به مبلغی است که دادگاه بر اساس نظریه کارشناس رسمی دادگستری برای مدتی که بین طرفین، قراردادی نبوده است، تعیین میکند. در واقع اجرتالمسمی مبنای قراردادی و توافقی دارد اما اجرتالمثل زمانی تعیین میشود که بین طرفین دعوی، قراردادی نبوده است یا اینکه مدت قرارداد منقضی شده باشد.
آثار این تفاوت
در صورتی که مستاجر مبلغ اجرتالمسمی را نپردازد، موجر میتواند این مبلغ را مطالبه کند و دادگاه از تاریخ مطالبه که معمولا به وسیله اظهارنامه مشخص میشود، علاوه بر اجرتالمسمی، خسارت تاخیر تادیه آن را نیز در صورت مطالبه موجر، محاسبه و مورد حکم قرار میدهد. بر اساس ماده 522 قانون آیین دادرسی مدنی در صورتی که دین، وجه رایج باشد، باید مورد مطالبه اين(طلبکار) قرار گیرد تا خسارت تاخیر تادیه به آن تعلق گیرد. از آنجا که اجرتالمسمی نیز وجه نقد است مشمول این ماده میشود. اما در خصوص اجرتالمثل بحث متفاوت است.
ماده 494 قانون مدنی در این خصوص مقرر میکند: «عقد اجاره به محض انقضاي مدت برطرف ميشود و اگر پس از انقضاي آن، مستأجر، عين مستأجره را بدون اذن مالک مدتي در تصرف خود نگاه دارد، موجر براي مدت مزبور مستحق اجرتالمثل خواهد بود اگر چه مستأجر استيفاي منفعت نکرده باشد و اگر با اجازه مالک در تصرف نگاه دارد وقتي بايد اجرتالمثل بدهد که استيفاي منفعت کرده باشد مگر اين که مالک اجازه داده باشدکه مجانا استفاده نمايد».
همانطور که ملاحظه میشود به موجب این ماده، مستاجر باید بلافاصله پس از انقضای مدت، مورد اجاره را تحویل موجر دهد و اگر پس از مدت اجاره، آن را مورد استفاده قرار دهد، در صورتی که بدون اجازه باشد،باید به موجر، اجرت المثل بدهد اما اگر با اذن موجر باشد،فقط در صورت استفاده از منفعت، باید اجرت المثل بدهد.ماده ۳۳۷ قانون مدنی نیز در این خصوص اشعار میدارد: «هر گاه کسي بر حسب اذن صريح يا ضمني، از مال غير استيفاي منفعت کند، صاحب مال مستحق اجرتالمثل خواهد بود مگر اين که معلوم شود که اذن در انتفاع، مجاني بوده است.» که در صورت مجانی بودن، طبیعتا مستحق چیزی نخواهد بود.
اما از آنجا که اجرت المثل، خسارت محسوب میشود و وجه نقد نیست، به آن خسارت تاخیر تادیه تعلق نمیگیرد. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر روشن می شود که بدانیم ممکن است از زمان طرح دعوا تا زمان اجرای حکم مدت زیادی طول بکشد؛ در این صورت موجر متضرر خواهد شد.
همچنین اجرتالمثل از تاریخ انقضای مدت اجاره به موجر تعلق میگیرد زیرا مطابق ماده 337 قانون مدنی استفاده بلاجهت شده است. اما نکتهای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که به طور حتم اجرتالمثل باید در دادخواست، از تاریخ انقضای مدت اجاره تا زمان تحویل ملک مورد مطالبه قرار گیرد. زیرا در دعاوی حقوقی، دادگاه تنها به چیزی که مورد مطالبه قرار گرفته است، رای میدهد و نمیتواند نسبت به آنچه مورد درخواست خواهان قرار نگرفته است، رای صادر کند. این موضوع به قاعده منع تحصیل دلیل معروف است که دلیل اصلی آن منع قاضی در خروج از بی طرفی است.
ماده 358 قانون سابق آیین دادرسی مدنی در اینخصوص مقرر میکرد:«هيچ دادگاهي نبايدبراي اصحاب دعوي تحصيل دليل كندبلكه فقط به دلایلي كه اصحاب دعوي تقديم يااظهاركردهاند،رسيدگي ميكند. تحقيقاتي كه دادگاه براي كشف امري درخلال دادرسي لازم بداندازمعاينه محل وتحقيق ازگواههاومسجلين اسنادوملاحظه پرونده مربوط به دادرسي و امثال اينهاتحصيل دليل نيست.»
این ماده در قانون جدید مشاهده نمیشود و ماده 199 جایگزین آن شده است. به موجب این ماده:«دركليه امورحقوقي،دادگاه علاوه بررسيدگي به دلايل مورداستناد طرفين دعوا،هرگونه تحقيقي اقدامي كه براي كشف حقيق تلازم باشد،انجام خواهدداد.»
این ماده نیز اجازه تحصیل دلیل نمیدهد زیرا تنها اقدامهای لازم برای کشف حقیقت(در حدود دادخواست و درخواست خواهان) مجاز شناخته شده است. زیرا ماده 2 قانون آیین دادرسی مدنی اشعار میدارد:«هيچ دادگاهي نميتواندبه دعوايي رسيدگي كندمگراينكه شخص يا اشخاص ذي نفع ياوكيل ياقائم مقام يانماينده قانوني آنهارسيدگي به دعوا را برابرقانون درخواست نموده باشند.» بنابراین رسیدگی خارج از حدود درخواست خواهان مجاز نیست.
اجاره از قرار!
حالت دیگر اجاره ممکن است بر اساس روز یا ماه باشد و مدت به طور صریح بیان نشده باشد. ماده 501 قانون مدنی در این خصوص مقرر میکند: «اگر در عقد اجاره، مدت به طور صريح ذکر نشده و مالالاجاره هم از قرار روز يا ماه يا سالي فلان مبلغ معين شده باشد، اجاره براي يک روز يا يک ماه يا يک سال صحيح خواهد بود و اگر مستأجر، عين مستأجره را بيش از مدتهاي مزبوره در تصرف خود نگاه دارد و موجر هم تخليه يد او را نخواهد موجر به موجب مراضات حاصله براي بقيه مدت و به نسبت زمان تصرف، مستحق اجرت مقرر بين طرفين خواهد بود.»
بنابراین اگر اجاره به این نحو منعقد شده باشد با پایان مدت یک روزه، یک ماهه و ... اجاره تمدید میشود و موجر مستحق اجرتالمسمی است و نه اجرتالمثل و میتواند خسارات تاخیر تادیه را هم مطابق آنچه بیان شد دریافت کند.»
در این ماده که معیارهایی مثل روز، ماه و سال تعیین شده است، با پایان قرارداد، اجاره طبق این ماده تمدید میشود. بنابراین پس از انقضای مدت، موجر مستحق اجرتالمسمی است و نه اجرتالمثل و از این لحاظ با ماده 494 متفاوت است.
به نقل از سایت روزنامه قانون